ظهور سبز

در اين نوشتار پروندة آثار سينماييِ دنياي غرب را دربارة سوژه و موضوع آخرالزمان و ناجي جهاني مي‌گشاييم و به بررسي و تحليل توليداتي سينمايي - كه مضمون مذكور را محور داستان خود، قرار داده‌­اند- مي‌­پردازيم. البته نظر به اين‌كه سينماي هاليوود، عملاً بيش از 90 درصد از توليدات سينماي غرب را در دست دارد(!)، طبعاً بحث مزبور، به آثار سينماي هاليوود، اختصاص مي­‌يابد.

 تذكر اين نكته ضروري است كه متأسفانه برخلاف آن‌که توليدات سينماي ايران، در حيطة مضمون انتظار، اندك و انگشت‌شمار است، در سينماي هاليوود، وضعيت، كاملاً بر عكس است و ما با انبوهي از آثار، برخورد مي‌­كنيم كه جملگي به سوژة آخر الزمان و ناجي جهاني پرداخته اند!

همان‌طور كه گفته شد، تعداد توليدات سينماييِ هاليوود و جهان غرب در مورد موضوع آخر الزمان، آن‌چنان زياد است كه نمي‌توان تمامي آن‌ها را مورد تحليل قرار داد؛ بلکه مي‌بايست به تحليل و نقد نمونه­‌هايي از آن توليدات - که به نوعي، الگو و نمايندة ديگر آثارِ مشابه هستند- اکتفا کرد.

در ادبيات غرب، معمولاً از آخر الزمان با اصطلاح «آپوكاليپس»[1] و از نبرد و جنگ نهايي آخر الزمان كه بين منجي جهاني و دشمنان او در مي­گيرد، با اصطلاح «آرماگدون»[2] ياد مي­‌شود. اثرپذيري بالاي سينماي غرب از اين مفاهيم، به گونه‌اي است که حتي برخي توليدات هاليوود، صريحاً با عنوان آپوكاليپس يا آرماگدون نام گذاري شده‌اند. نکتة شگفت ديگر، اين است که اغلب آثاري که در محتوا و درون‌مايه به اين مضمون پرداخته‌اند، داراي خط داستانيِ يكسان و ساختار قفسه­ايِ همانندي هستند؛ يعني معمولاً به يك شيوه شروع شده، ادامه يافته و به پايان مي‌­رسند و در آن‌ها طرح كلي داستاني و ساختار اصلي فيلمنامه، به نحو شگفت­‌آوري يكسان و مشابه است.

اين ساختار و خط داستانيِ واحد و مشابه بدين گونه است که در ابتداي آن‌ها، زندگي به نحو معمولي و آرام در دنيا، جريان دارد. خصوصاً در آمريكا - كه تقريباً تمامي اين آثار، حوادث و اتفاقات اصلي فيلم را در همين نقطه تعريف مي‌­كنند و به عنوان مكان اصلي داستان، از آن استفاده مي­برند- همه چيز به نحو آرام و رضايت‌بخشي در حال گذر است؛ بچه­ها مدرسه مي­‌روند، كارمندان بر سر كار خود هستند، مغازه­‌دارها به فروش اجناس خود مشغول‌اند، كافه­ها و تريا­ها فعال هستند و به طور کلي، همة اقشار مردم، به زندگي و خوش‌گذراني مشغول‌اند...

اما به ناگاه، ورود يك گروهِ غريبه و ناشناس، اين آرامش را به هم مي‌زند که معمولاً گروهي هستند كه هيچ اطلاعات و مشخصاتي از آنان در دست نيست. براي مثال، در فيلم بسيار معروف و پر خرج «روز استقلال»[3]، يك سفينة بسيار بزرگ و غول‌آسا كه مي‌­تواند بر شهري بزرگ، سايه افكند، از نقطة ناشناخته‌اي از كهشكان، سر مي‌رسد و در آسمان ظاهر مي­‌گردد.

در همة اين آثار، مردم زمين با كمك دانشمندان و نيز رهبران سياسي تلاش مي­‌كنند که با اين غريبه‌­هاي نوظهور ارتباط بگيرند و با آن‌ها زبان مشترك پيدا كنند. دانشمندان اصلي و رهبران كليديِ در اين تلاش‌ها نيز، عمدتاً آمريكايي­ هستند که خود، به گونه‌­اي روشن و واضح‌، درصدد القاي اين مطلب است که آمريکايي­‌‌ها، رهبر و ليدر جهان هستند و بقية جهانيان- حتي اروپايي­‌ها- بايد تابع و پيرو محض آن‌ها باشند!

در ادامة داستان و علي‌رغم تلاش‌هاي صادقانه و انساني(!)، هيچ امكاني براي ايجاد ارتباط، از سوي غريبه­ها ايجاد نمي­شود و تمامي تلاش­‌ها براي درك منويات و افكار و اهداف آنان، كاملا بي­نتيجه مي‌­ماند.

تا اين‌که به ناگاه، نشانه‌­هايي از رفتار خصمانه و جنگ‌طلبانه‌ از سوي غريبه‌­ها مشاهده مي­شود و در حالي كه جهانيان (به رهبري آمريكايي­‌ها!) دليلي براي اين رفتار نمي‌­يابند، دفعتاً و به نحوي غافل‌گيرانه، حملاتي آتشين و مرگبار و بسيار ويرانگر بر تمامي مناطق مسكوني زمين و شهرها و مردمان، آغاز مي شود؛ بسياري از نقاط زمين نابود مي‌گردد و انبوه زيادي از مردم مي­‌ميرند.

در اين فيلم­ها معمولاً نيويورك، واشنگتن، شيکاگو، لوس‌آنجلس و نيز پاريس، لندن، رم و ... منهدم مي­‌گردند. در برخي از اين آثار، حتي پكن، مسكو و دهلي نو نيز از بين مي‌روند. نويسندة اين مقاله، خود، شاهد آثاري بوده كه در آن، مكه و شهرهاي مسلمان‌نشين نيز، با حملة بيگانگان نابود مي‌شوند!

در مجموع، همه چيز به هم مي‌­ريزد و ترس، اضطراب، بهت، نگراني، آشفتگي و وحشت از مرگ و نيستيِ بشريت و تمدن، بر فيلم حاكم مي‌­شود. باقيماندة مردم زمين - كه به هر طريق، نجات يافته­اند- حول محور قيادت و رياست رييس جمهوري آمريكا (!) دوباره به بازسازي و تجديد قوا مي­‌پردازند و دانشمنداني كه زنده مانده­اند نيز با تشويق و هم‌فكري رييس آمريكايي، به مطالعه و بررسي نقاط ضعف بيگانگان پرداخته و سرانجام، در اوج نااميدي، راهي براي مقابله و مبارزه و انتقام‌گيري مي‌‌­يابند و با حضور شجاعانة رئيس آمريكايي، به آخرين حملة متقابل، دست زده و در نقطة پاياني داستان، موفق به نابودي مركزِ فرماندهيِ بيگانگان مي‌شوند و بدين ترتيب، جهان را از نابودي كامل مي‌رهانند...!

البته در جزييات فيلم‌ها، طبعاً تفاوت­‌هايي وجود دارد؛ امّا کليت ‌آن‌ها به همين شرح است. سازندگان و توليدكنندگان آن‌ها، چنان به اهداف كلي و كلان خود، وفادارند كه حتي تكرار چند بارة اين قصه در آثار متعدد را مانعي بر سر راه خود محسوب نمي‌کنند و در توليدي ديگر به بيان دوبارة اين داستان ـ با همان كاراكترها و شروع و پايان تكراري- مي پردازند...!

ممکن است اين سؤال پيش آيد كه منظور واقعي آنان از اين داستان‌هاي تكراري چيست؟ دقت و توجه به اجزاي داستان و روابط شخصيت‌ها و قدري ملاحظه بر اصول هنري فيلمنامه‌نويسي و كارگرداني، مي­تواند پاسخ اين سؤال را به آساني هويدا کند.

اين داستان­ها نماد و نمونه‌اي از نبرد آخرالزمان هستند كه به زعم سازندگان آن‌­ها، بين نيروهاي خير و شرّ - و البته به رهبري آمريكا!- در مي­‌گيرد. نيروهاي شرّ، يا از شرق مي­آيند و سبزه­رو و مو‌مشكي هستند(!) يا چون نمونه‌­اي كه ذكر شد،­ از جهاني ديگر مي‌آيند و نه حرف انساني را مي‌­فهمند و نه جواب منطقي و انساني دارند. آن‌ها جز منطق جنگ و نابودي و انهدام آثار تمدن و فرهنگ انساني، چيزي نمي‌خواهند و هدفي ندارند!

با اين توضيح، روشن است كه اين همانند سازي­‌ها، کدامين نگرش­ و اعتقادات و ديدگاه­‌ها را در جهانِ معاصر، هدف گرفته است. همة اين تلاش‌­هاي هنري و سينمايي، براي تأييدگذاري بر ذهن و روح مخاطبين جهاني اين آثار است تا در ضمير خود، به تثبيت جايگاه خير و شرّ ـ البته با معيار جهان استكبار ـ بپردازند و اگر در اين نبرد نهايي، به كمك سپاه آمريكايي نمي­‌روند، لااقل بي‌طرف بمانند و در لشگر شرقي­‌هاي جنگجو و بيگانه با تمدن جهاني قرار نگيرند!

امّا آيا اين آثار توانسته­اند علي‌رغم تعداد فراوان خود، تأثيري مناسب بر روح و دل مخاطبين داشته باشند؟آيا توانسته­اند معادلات محتوم و مقدر را تغيير دهند؟ و مهم‌تر، آن‌که، ما در اين معركة هنر و فرهنگ و سينما چه بايد بكنيم؟